Jeden z najbardziej niedocenianych narodowych bohaterów pierwszych dekad wolnej Polski. Niezwykle zasłużony  dla odzyskania niepodległości pod Tatrami i na Podhalu. Polskiego Spiszu i Orawy w ogóle mogło nie być bez jego wizji i czynu …  Nie spotkamy też  drugiej takiej postaci, łączącej w swoich  popularyzatorskich pasjach Polskę od Tatr do Bałtyku. Łączącej dosłownie.

MARIUSZ ZARUSKI

TATERNIK, ŻEGLARZ, GENERAŁ BRYGADY WP

ur. 31 stycznia 1867 r. w Dumanowie na Podolu – zm. 8 czerwca 1941 r. w Chersoniu k. Odessy

Absolwent gimnazjum w Mohylowie Podolskim. W 1885 rozpoczął studia mat.-fiz. na Uniwersytecie w Odessie. W ich trakcie zaciągnął się jako marynarz i pływał na rosyjskich statkach handlowych. Należał do Ligi Narodowej. Więziony w Twierdzy Pietropawłowskiej, w 1894 zesłany do Archangielska. Ukończył tam szkołę morską a w l. 1891-92 odbył służbę w armii carskiej.

Od 1901 r. wraz z żoną przeniósł się do Krakowa, a następnie do Zakopanego. W willi ”Krywań” gościł m.in. J. Piłsudskiego. Pod Tatrami rozwijał narciarstwo i taternictwo. Wytyczał szlaki, w 1909 r. założył Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe.

Dowódca zakopiańskiej Kompanii Strzeleckiej. 5 VIII 1914 poprowadził na Oleandry oddział strzelców. Służył w 12 Pułku Ułanów LP. Po kryzysie przysięgowym aresztowany. Po zwolnieniu, w XII 1917 został komendantem POW na Podhalu.

W X 1918 r. był jednym z twórców Rzeczpospolitej Zakopiańskiej. 31 X udał się do Nowego Targu, aby objąć komendanturę przejętego tu przez Polaków garnizonu. Na jego rozkaz zajęto polskie wsie na Orawie i Spiszu.

W II 1919 r. został dowódcą 11. pułku ułanów, który wziął udział w operacji wyzwolenia Wilna. W czasie wojny z bolszewikami 5-krotnie odznaczony Krzyżem Walecznych. Po zakończeniu wojny dowodził 23. pułkiem Ułanów Grodzieńskich. W II 1923 r. objął stanowisko generalnego adiutanta prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego. W 1924 r. otrzymał nominację na stopień generała brygady.

Propagator idei wychowania morskiego. W l. 1927 – 1932 był sekretarzem generalnym Komitetu Floty Narodowej. Doprowadził m.in. do zakupu „Daru Pomorza” , został kapitanem żaglowca „Zawisza Czarny”.

W XII 1939 aresztowany przez NKWD. Początkowo przetrzymywany w więzieniu Brygidki we Lwowie, następnie w więzieniu w Chersoniu. Tam zmarł na cholerę. Nieznane jest miejsce jego pochówku. Symboliczne groby generała znajdują się w Chersoniu i na cmentarzu na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem.

Odznaczony m.in. Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari, Krzyżem Niepodległości, pośmiertnie (1997) Krzyżem Wielkim Orderu „Polonia Restituta”.

Biogram na podstawie artykułu z portalu Dzieje.pl